Hece'nin Özel Sayıları 1997-2002


Bir alana ya da kişiye özgü olarak dergilerin dosya ya da özel sayı içeriğinde çıkması, o döneme ve alana yönelik katkılar sunmakla birlikte kalıcılığına da işaret eder. Aynı zamanda özel sayılar ister kişilere yönelik olsun ister konulara yönelik olsun bir başvuru kaynağı olur ve çeşitli eğitim kurumlarında yararlanılan bir materyal olarak düşünülür. Hüseyin Su bir söyleşisinde özel sayılar için şu ifadeleri kullanıyor:

Hece dergisinin özel sayılarının, Hece’nin kurumsal düşünce görüngesiyle ve geleceğimize yönelik bir köprü kurmak amacına matuf olarak yapıldığının altını özellikle çizmek gerekir.[1]

 Derginin ilk kurulmasından bugüne kadar 37 adet özel sayı yayımlanmıştır ancak biz 3 özel sayıya değineceğiz. Bunlar; 46-47. Sayı: Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, 53-54-55. Sayı: Türk Şiiri Özel Sayısı, 61. Sayı: Ahmet Hamdi Tanpınar Özel Sayısı.

1.Türk Öykücülüğü Özel Sayısı

2000 yılının Ekim ayında iki ay süreyle yayımlanmıştır. 440 sayfa olup 5 bölüme ayrılmıştır. 1. Bölüm: Dünden Bugüne, Hasan Aycın’ın “Çizgi” bölümüyle başlamıştır. Devamında Hüseyin Su’nun ve Ömer Lekesiz’in yazıları Türk öykücülüğünün geçmişten bugüne macerasını ele almıştır. Diğer yazılarda öykümüzün temel sorunları, yönelişleri, tarihsel kökeni ve diğer edebî türlerle karşılıklı etkileşimini ele almıştır. 2. Bölüm: Öncü Birikimler, geçmişten bugüne öykü türünün usta isimleri üzerine yazılan yazılardan oluşmuştur. 3. Bölüm: Öykü Soruşturması, “öykü nedir, onlarda ne ifade ediyor ve bugün nerede” benzeri sorular üzerinden otuz öykücü ile yapılan soruşturma ve bunların cevapları yer almıştır. 4. Bölüm: Öyküler, Türk edebiyatının tanınmış isimleri Ömer Seyfettin, Memduh Şevket Esendal, Sabahattin Ali ve Sait Faik Abasıyanık’tan birer öyküyle başlayıp o günün öykücülerinin hiçbir yerde yayımlanmamış bit öyküsüyle devam etmiştir. 5. Bölüm: Öykü Yayıncılığı, Türk öykücülüğünün yayın serüveni; öykü dergileri, öykü özel sayıları, öykü antolojileri, öykü eleştirisi ve kuramı üzerine kitapları inceleyen bir yazı ile Türk öykü yazarları ve kitaplarının bir dökümü yapılmış, öykü kaynakçası verilmiştir. 48. sayıda Muhsin Mete “Türk Öykücülüğü Özel Sayısına Katkılar” başlıklı yazısında 5. bölüme yönelik eklemeler yapmıştır.[2] Hüseyin Su, www.40ikindi.com adlı internet sitesinde 1 Mart 2001’de Rabia Gülcan ile yapılan söyleşide sayının amacına ulaştığını, Türk edebiyatında eşine az rastlanır bir kaynak olduğunu ancak eksiklerinin de olduğunu belirtmiştir. Olumlu ve olumsuz eleştirilere de değinip bunları değerlendireceklerini ifade etmiştir. Sayının kapsayıcılık bağlamında başarılı bir sınav verdiğini de söylemek mümkündür.[3] Birinci bölümdeki Hüseyin Su’nun yazısında[4] öykü serüvenimizin nerede başladığından, hangi kaynaklardan nasıl beslendiğine yönelik açıklamalarda bulunduktan sonra şunları belirtmiştir.

Genelde edebiyatımızın, özelde de öykümüzün kaynaklarını/köklerini aramak, beslendiği/beslenmesi gereken damarları açmaya çalışmak, hayatımızın/tarihimizin bütün alanlarında Türkiye’nin toplumsal köklerini ve damarlarını aramakla aynı anlama gelir ve aynı toplumsal, tarihsel, etik ve estetik bilinci gerektirir. Bu noktada hiçbir zaman özgüvensizliğe, aşağılık duygusuna kapılmamızı gerektirecek tarihsel ve kültürel bir yoksulluğa sahip değiliz.”[5]

Öykümüzün şimdisi ve sonrası için yol göstermek ve imkânları hatırlatan bu yazısı özel sayının en nitelikli yazısı olmuştur. Ömer Lekesiz ise “Öykücülüğümüzde Dönemler”[6] isimli makalesinde yaşadığı ve sanatını icra ettiği yıllara göre göre yazarlarımızı tasnife gitmiştir. Beş döneme ayırdığı Türk öykücülüğünü yorumlamıştır. Özel sayı için arşivini açıp katkılarda bulunan Muhsin Mete “Türk Öykücülüğü Özel Sayısına Katkılar” başlıklı yazısında bu makale için şunları söylemiştir.

... Türk hikâyeciliği üzerine en yetkin çalışmaları yapan birkaç isimden biri olan Ömer Lekesiz’in “Öykücülüğümüzde Dönemler” yazısı yine kapaktaki fotoğraflar gibi tartışmaya açık, itiraz edilebilecek hususlara yer veren bir değerlendirme. Hikâyeciliğimizi dönemlere ayırarak incelemek elbette düşünülebilir. Fakat, bu tür kategorize etme çabaları, bana öyle geliyor ki sanatta değil, daha çok maddi üretim alanında geçerli olabilir.”[7]

Dergi içerisinde ve diğer dergilerde bu özel sayı üzerine yapılan tartışmalar söz konusudur. Burada dergi içerisinden gelen bir eleştiriyi burada sunduk. Dergi içerisindeki uygar tartışma alanlarını göstermek ve bu anlayışın dergide gelenek olduğunu daha birçok yerde görebiliriz. Yukarıdaki alıntı sadece bir örnek olarak kayıtlara geçmiş olsun. Muhsin Mete bu yazıda özel sayı üzerinde daha birçok yere itirazda bulunmuştur. Bunlardan bir diğeri ise içeriğe yöneliktir. “Öykü eleştirisi, çocuk hikâyeciliği ve toplu öyküler kitaplarının eleştirisinin olmadığıdır. Diğer bir eleştiri ise dergi kapağındaki edebiyatçılarımızın fotoğraflarına yönelik olmuştur. İbrahim Eryiğit de özel sayı ile ilgili bir yazı yayımlamıştır.[8] Kaşgar dergisinde isimsiz olarak çıkan bir yazıda özel sayıyla ilgili olarak şunlar söylenmiştir:

Bu sayı, Hece’nin bugüne değin yapmak isteyip de kimi özel şartlardan olsa gerek bir türlü gerçekleştiremediği açılımı ve atılımı ortaya koyan bir sayı. ... Her başarı biraz eksiktir: Başka bağlamlar açılarak dosya daha da zenginleştirilebilirdi. Fakat yazarlar ve imkânlar buna elvermemiş olmalı. Ne var ki bu ve benzeri durumlar Hece’nin hem emeğini hem de başarısını görmemize engel olamaz.[9]

Öykü ve roman yazarı Sevinç Çokum da o dönemde yazdığı bir köşe yazısında özel sayıyı önemli bir çalışma olarak görmüş, isim seçimlerinde hakkaniyetli davranıldığını belirtmiştir. Ancak bazı isimlerin unutulduğunu da yazmıştır.[10] İhsan Deniz de köşesinde bu sayıyı tanıtmıştır.[11]

Özel sayı içerisinde yer alan yazarlar şunlardır: Hüseyin Su, Ömer Lekesiz, Turan Koç, Metin Kayahan Özgül, Hasan Boynukara, Hayrettin Orhanoğlu, Necati Mert, Mehmet Günay, Hasan Ali Yıldırım, Necip Tosun, Ahmet Sait Akçay, Selçuk Orhan, Rasim Özdenören, Abdürrahim Karadeniz, Feridun Andaç, Cemil Kavukçu, A. Yekta Saraç, İsmail Kasap, Mehmet Can Doğan, Mehmet Harmancı, Muhsin Mete, İlyas Dirin, M. Orhan Okay, Betül Çelik, Ayfer Tunç, Zübeyde Şenderin, Hüseyin Gürbüz, Mihriban İnan Karatepe, Kâmil Eşfak Berki, Mehmet Nuri Yardım, Cemal Şakar, Sadık Yalsızuçanlar, Tarık Dursun K., Orhan Duru, Sevinç Çokum, Necati Tosuner, Mustafa Kutlu, Hulki Aktunç, Osman Çeviksoy, Hasan Ali Toptaş, Özcan Karabulut, Cihan Aktaş, Fatma Karabıyık Barbarosoğlu, Ahmet Kekeç, Mehmet Önal, Melek Paşalı, Murat Yalçın, Elif Şafak, Almıla Özdek, Müge İplikçi, Murat Gülsoy, Ömer Seyfettin, Memduh Şevket Esendal, Sabahattin Ali, Sait Faik Abasıyanık, Mustafa Şahin, Abdullah Harmancı, Münire Daniş, Mustafa Kurt, Elif Eda Tartar.

2.Türk Şiiri Özel Sayısı

2001 yılının mayıs ayında üç aylık süreyle yayımlanmıştır. 688 sayfa olup 6 bölümden oluşmaktadır. 1. Bölüm: Tarihsel Süreç, eski Türk şiirinden günümüze, edebiyat tarihi bölümlemelerini ve adlandırmalarını da göz önünde bulundurarak on bir yazı ile şiirimizin tarihsel serüveni gözden geçirilmiştir. 2. Bölüm: Öncü Birikimler: Türk şiirinin öncü şairleri arasından şiiri tamamlanmış on dört şairin şiirinin değerlendirmelerine yer verilmiştir. Bununla şiirimizin işaret taşları gösterilmek istenmiştir. 3. Bölüm: Şiir Sorunları, hemen her döneme ilişkin şiirimizin sorunlarına yönelik fikirleri okuruz. Bu fikirlerin başlıklarını çeşitlemek de mümkün olmakla beraber Hüseyin Su’nun burada bir sitemi vardır. Hilmi Yavuz’un ve Necat Çavuş’un dergiye yazı sözü verdiği hâlde bu sözü yerine getirmediğini yazmıştır.[12] 4. Bölüm: Şiir Soruşturması, 5. Bölüm: Şiirler, bu kısımlar için yüz on beş şaire mektup yazılmış ve mezkûr şairlerin bir kısmından soruşturma sorularına cevap bir kısmından ise şiir istenmiştir. Poetik görüşlerin ve şiirlerin dergideki sıraları yazarların doğum tarihlerine göre sıralanmıştır. 6. Bölüm: Şiir Kaynakçası: şiir yayınımızın bilançosu çıkarılmıştır. Şiir kitapları, şiir dergileri, şiir özel sayıları, soruşturmalar, konuşmalar, açık oturumlar, şiir antolojileri ve şiir yazılarının geniş bir kaynakçası verilerek Türk şiirinin birikimi ortaya konulmuştur.

Hüseyin Su yine özel sayıyla ilgili olarak şunları söylemektedir:

Türk Şiiri Özel Sayımızda da ‘bir bakışı, bir duruşu ifade eden bir öznelliğimiz’ var. Yine bu öznelliğin daraltıcı olmamasına özen gösterdiğimizi umuyor ve bu umudu sizlerle paylaşmak istiyoruz.[13]

Özel sayı çeşitli çevrelerce eleştirilmiştir. Cevat Akkanat, genel bir değerlendirme yaptığını belirterek bazı kusurları yazmıştır. Bazı bölümlerin ehil kişilere yazdırılmaması, aynı kişilerin farklı konularda yazı yazmaları önemli bir kusur olarak dile getirilmiştir.[14] Özel sayının çeşitli çevrelerce verdiği tepkileri de dile getiren yazar şunları söylemiştir:

Kuşkusuz olumlu ve olumsuz tepkiler aldı. Fakat, doğrusu bizce bunlar yeterli değildi. Her iki anlamda da yeterli: Nicelik ve nitelikçe. Bu özel sayı, tembel Türk okur ve şair-yazarlarından hak ettiği ilgi ve dikkati yeterince bulamadığı gibi, ilgi ve dikkat buyuranlar da zayıf bir iki itiraz cümlesinden öteye geçemediler. Söz gelimi, Ülkü Tamer[15], D. Mehmet Doğan ve İhsan Deniz[16] gibi kalemler gazete köşelerinde, İbrahim Eryiğit İktibas dergisinde[17] yazdıkları yazılarla özel sayıyı överek tanıtırlarken, Nurettin Durman, Mustafa Miyasoğlu, Vahdettin Yiğitcan ve İbrahim Tenekeci gibi kalem sahipleri özellikle ‘Biz niye yokuz?’ noktasından hareketle karşı tavır aldılar. Hece’nin ‘Türk Şiiri Özel Sayısı’nın herhangi bir dergide kalıcı, geniş ve yorumlamalı bir incelemesinin yapılmaması ise, Türk entelektüelinin konum ve durumuyla açıklanabilecek bir durumdur.[18]

O dönem bazı çevrelerce edebiyat ortamımız için bir atılım olarak görülen “Türk Şiiri Özel Sayısı”nın tanıtımı için yapılacak bir organizasyon, dönemin ilgili makamlarınca engellenmiştir. Bu olayla ilgili olarak Vahdettin Yiğitcan bir yazı yayımlamıştır.[19] Gazetedeki köşelerinde Vahdettin Yiğitcan[20], D. Mehmet Doğan[21] ve İhsan Deniz[22] bu sayıyı tanıtmıştır. Nurettin Durman[23] ise çeşitli eleştirilerini köşesine taşımıştır.

 Derginin kimliğinin ortaya konduğu ama çoğulculuğu da göz ardı etmediği görülüyor. Bakıldığı zaman çeşitli kesimlerden şairlerin hem yazıları hem şiirleri olduğu da görülüyor. Türk Şiiri Özel Sayısında yer alan yazarlar şunlardır: Hüseyin Su, Hasan Aycın, Mehmet Ölmez, İskender Pala, Hasan Kavruk, Bekir Şişman, Metin Kayahan Özgül, Hidayet Özcan, Hakan Sazyek, Mehmet H. Doğan, Eray Canberk, Arif Ay, Mehmet Can Doğan, Ahmet Mermer, Muhsin Macit, Talat Sait Halman, Haydar Ergülen, İbrahim Demirci, Beşir Ayvazoğlu, Abdürrahim Karadeniz, M. Orhan Okay, Orhan Koçak, Mehmet Solak, Tacettin Şimşek, Nurullah Çetin, Süleyman Sahra, Mustafa Aydoğan, Turan Koç, Kâzım Yetiş, Mustafa İsen, Victoria Rowe Holbrook, Mahmut Kaplan, Hasan Aktaş, Dursun Ali Tökel, Ziya Avşar, Laurent Mignon, Şaban Sağlık, Hüseyin Atlansoy, Mehmet Erdoğan, Hakan Arslanbenzer, Metin Cengiz, Gıyasettin Aytaş, Mahmut Temizyürek, Kenan Çağan, Ertuğrul Aydın, Hayrettin Orhanoğlu, Faruk Uysal, Cemile Sümeyra, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Sedat Umran, Ece Ayhan, Erdem Bayazıt, Aleaddin Özdenören, Süreyya Berfe, Mehmet Taner, Hüseyin Peker, Ahmet Telli, Ahmet Ada, Kâmil Eşfak Berki, Sina Akyol, Veysel Çolak, Engin Turgut, Hasan Öztoprak, Ömer Erinç, İhsan Deniz, Mürsel Sönmez, Atıf Bedir, Esver Ölüç, Ahmet Necdet, Mehmet Atilla Maraş, Cahit Koytak, İhsan Işık, Ahmet Şirin, Adem Turan, Şaban Abak, Seyfettin Ünlü, Ali K. Metin, Mehmet S. Fidancı, A. Ali Ural, Kemal Sayar, Mesut Güzelce, Cem Yavuz, Ali Ayçil, Mustafa Kurt, Turan Karataş.

3.Ahmet Hamdi Tanpınar Özel Sayısı

2002 yılının ocak ayında yayınlanmıştır. Tezimizde incelediğimiz son sayıdır. Türk Şiiri ve Türk Öykücülüğü Özel Sayılarının aksine hacim bakımından daha azdır. Bölümlere ayrılmayan özel sayı isimsiz olarak “Hangi Tanpınar?” başlıklı yazıyla başlıyor. Tanpınar’ın edebî dünyasını, romanlarını, şiirlerini, deneme ve makale yazılarını ve bu yazılardaki kavramların açılımlarını sorgulayan özel sayı aynı zamanda bir arşiv değeri de taşımaktadır. Bu konuda İlyas Dirin ismi öne çıkıyor. “Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Edebiyat Üzerine Makaleler ve Yaşadığım Gibi’de Yer Almayan Yazı, Röportaj ve Anketlerden Seçmeler”, “Ahmet Hamdi Tanpınar ve Eserleri Hakkında Yazılanlar (Kaynakça)”, “Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Şiir, Yazı, Röportaj ve Anketlerinin Yayımlandığı Dergi ve Gazeteler” başlıklı yazılarda Tanpınar’ın o zamana kadar hiçbir yerde yayımlanmayan yazı ve bilgileri dergi okuyucuyla paylaşmıştır. Sonlara doğru edebiyat dünyasında uzun tartışmalara sebep olan “Antalyalı Genç Kıza Mektup” yayınlanmıştır. Devamında Tanpınar’ın Tercüman gazetesinde 26 Ocak 1962 tarihinde yer alan ölüm ilanı yer almıştır.

Ahmet Hamdi Tanpınar özel sayısı gazetelerin de gündeminde olmuştur. Asım Yenihaber[24], Ali Ayçil[25] ve Mustafa Armağan[26] köşelerinde bu sayıyı tanıtmış ve önemli bir kaynak olduğunu belirtmişlerdir.

Dergide yer alan yazarlar şunlardır: Hasan Aycın, M. Orhan Okay, Köksal Alver, Hüseyin Su, Nurullah Çetin, Âlim Kahraman, Abdürrahim Karadeniz, Murat Adalı, Ömer Lekesiz, Necmettin Turinay, İnci Enginün, Şaban Sağlık, Mustafa Armağan, Ertuğrul Aydın, Hayrettin Orhanoğlu, İlyas Dirin, Şaban Özdemir.



[1] Hüseyin Su, Keklik Vurmak, “Edebiyat, Sanat Kamuoyu Sanal Bir Aldanışı: Yazar da Takipçi ve Arkadaş Sayısını, Okuru Sanmak Gafletini Tercih Ediyor.”, Şule Yayınları, İstanbul, 2015, s.369.
[2] Mete, a.g.m, Aralık 2000, s.78.
[3] Hüseyin Su, Keklik Vurmak, “Yazı Muhataplarıyla Birlikte Yazarını da Eğitir”, Şule Yayınları, İstanbul, 2015, ss.230-231.
[5] a.g.m, s.7.
[6] Lekesiz, a.g.m, Ekim-Kasım 2000, s.17.
[7] Mete, a.g.m, s.79.
[10] Sevinç Çokum, “Kitap Mevsimi”, Türkiye, 20 Ekim 2000, s.16.
[11] İhsan Deniz, “Ekim, öykü ayı oldu”, Yeni Şafak, 16 Ekim 2000, s.18.
[13] Su, a.g.m, s.4.
[14] Türkiye Yazarlar Birliği Kültür Sanat Yıllığı 2001-2004, Hazırlayanlar: İbrahim Ulvi Yavuz-Rıfkı Kaymaz, Ankara, 2004, s.270.
[15] Ülkü Tamer, “Hayat-şiir-etik”, Radikal, 12 Mayıs 2001, http://www.radikal.com.tr/yazarlar/ulku-tamer/hayat-siir-etik-597444/ (Erişim Tarihi: 22.04.2019). Ülkü Tamer burada özel sayı için yazdığı ancak yayımlanamayan yazıyı yayımlamıştır.
[16] İhsan Deniz, “’Türk Şiiri Özel Sayısı’: Buradan bakınca...”, Yeni Şafak, 4 Haziran 2001, https://www.yenisafak.com/yazarlar/ihsandeniz/turk-iiri-ozel-sayisi-buradan-bakinca-51906 (Erişim Tarihi: 22.04.2019).
[18] Türkiye Yazarlar Birliği Kültür Sanat Yıllığı 2001-2004, Hazırlayanlar: İbrahim Ulvi Yavuz-Rıfkı Kaymaz, Ankara, 2004, s.271.
[19] Vahdettin Yiğitcan, “İlgili makamların, ilginç engelleri”, Akit, 6 Haziran 2001, s.14.
[20] Vahdettin Yiğitcan, “Hece’yi kutluyorum, ancak”, Akit, 7 Mayıs 2001, s.14.
[21] D. Mehmet Doğan, “Şiir Sayısı/Şiir Dili”, Akit, 13 Mayıs 2001, s.2.
[22] İhsan Deniz, “Hece’nin Işıkları”, Yeni Şafak,14 Mayıs 2001, s.14.
[23] Nurettin Durman, “Dergiler arasında: Hece dergisi Türk Şiiri Özel Sayısı”, Akit, 11 Mayıs 2001, s.14.
[24] Asım Yenihaber, “Tanpınar ve Nâzım”, Anadolu’da Vakit, 23 Ocak 2002, s.2.
[25] Ali Ayçil, “Tanpınar Özel Sayısı Üzerine”, Anadolu’da Vakit, 14 Mart 2002, s.14.
[26] Mustafa Armağan, “Tanpınar ve Anlama Sorunu”, Anadolu’da Vakit, 24 Nisan 2002, s.14.

Yorumlar